طلوع بم – مونا موسی نژاد| اواخر آبان ماه و همزمان با هفته کتاب و کتابخوانی و به جهت پاسداشت مقام کتابداران بم، به کتابخانه مرکزی بم سر زدیم و با خانم محمدامینی مسئول کتابخانه مرکزی که یکی از بانوان فعال حوزه فرهنگ در بم می باشد گفتگویی انجام دادیم که در ادامه میخوانید.
لطفا خودتان را برای مخاطبین ما بیشتر معرفی کنید.
مهدیه محمدامینی مسؤل و کتابدار کتابخانه مرکزی بم هستم. کارشناسی ارشد خود را در رشته کتابداری و اطلاع رسانی از دانشگاه علوم و تحقیقات تهران اخذ کردم و از سال ۱۳۸۶ مشغول کار در کتابخانه مرکزی بم و از مهر ۱۳۹۰ تاکنون عهده‌دار مسؤلیت کتابخانه مرکزی شهرستان هستم.
در خصوصی کتابخانه مرکزی و نحوه احداث آن توضیحاتی بفرمایید.
احداث کتابخانه مرکزی بم بعد از زلزله به همت نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور و وزارت مسکن و شهرسازی در سال ۱۳۸۶ به پایان رسید و مورد بهره‌برداری قرار گرفت و پس از آماده‌سازی اولیه ۱۳هزار منبع، در بهمن ماه ۱۳۸۷ با عنوان بزرگترین کتابخانه جنوب شرق کشور افتتاح شد. در سال ۱۳۸۶ کتابخانه با جذب نیروهای جوان و متخصص کتابداری و به کمک کتابداران باتجربه، آماده سازی منابع را انجام و بخشهای مختلف کتابخانه راه‌اندازی شد. در کل بم با اختصاص ۱۲ هزار متر مربع زیربنای کتابخانه ها، بعد از کرمان و سیرجان رتبه سوم را در استان داراست. همچنین از حیث داشتن کتابخانه‌ی مرکزی تنها شهرستان استان است که کتابخانه‌ای با درجه مرکزی شهرستان را دارد. بیش از ۱۵ هزار نفر نیز که عمدتا نوجوان و جوان هستند نیز عضو کتابخانه‌های شهرستان بم هستند.
هم اکنون در شهرستان بم چه تعداد کتابخانه وجود دارد؟
در حال حاضر در مجموع در شهرستان بم ۷ کتابخانه دایر است. در مرکز شهرستان کتابخانه مرکزی و کتابخانه ملاهادی سبزواری (خیابان شهید بهشتی) و در سایر نقاط شهرستان کتابخانه شهید بهشتی دهبکری، کتابخانه باقرالعلوم پشترود، کتابخانه بصیرت خواجه عسکر، کتابخانه شهید مطهری بروات، کتابخانه علی اکبر ( ع) روستای کروک قرار دارند که تمامی این کتابخانه‌ها زیرنظر نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور اداره می‌شوند و ساختمان همه آنها به غیر از دهبکری بعد از زلزله ساخته شده است. ریاست نهاد کتابخانه‌های عمومی شهرستان بم آقای محمدآبادی هستند که تشکر میکنم از ایشان برای اینکه حلقه وصل تمام کتابخانه های عمومی بم بوده اند. در مجموع ۲۴ نفر در نهاد در بم مشغول به کارند که عمدتا بانوان هستند و با همدلی و عشق به کتاب و کتابداری در بخشهای مختلف به مردم شهرستان خدمات رسانی می‌کنند که جا دارد از همکارانم در کتابخانه مرکزی خانمها فرزانه جلالی زاده، مریم مصطفوی، نصرت علی آبادی، معصومه حیدری پور، اعظم جلال‌آبادی، اعظم ذبیحی، مهدیه دریجانی، الهه دهقان کروکی قدردانی کنم. ما با تلاش همدیگر و کار گروهی جان کتابخانه‌ها را تازه نگه می داریم. چه کتابدار، چه تاسیسات و چه خدمات همگی در این امر دخیل هستند و کارشان قابل تقدیر است.
کتابخانه‌های عمومی چه ویژگیهایی دارند؟
کتابخانه عمومی در تعریف نهادی است اجتماعی که با ذخیره سازی، حفاظت و اشاعه‌ی پیشینه‌های مکتوب، دیداری، شنیداری و الکترونیکی با استفاده از خدمات کارکنان آموزش دیده در خدمت تعلیم، تربیت و توسعه‌ی سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، علمی و فرهنگی است. خدمت به مردم و جامعه در کتابخانه بر اساس ۵ اصل می باشد که توسط فیلسوف و کتابدار بزرگ هند راناگاناتان ارایه شده است و ما هم تلاش می کنیم این اصول را در نظر بگیریم که عبارتند از: ۱- کتاب برای استفاده است. ۲- هر خواننده‌ای کتاب (آموزش برای همه) ۳- هر کتابی خواننده‌اش (تمام تمهیدات برای ارایه کتاب به خواننده باید انجام شود) ۴- وقت خواننده را هدر ندهید. ۵- کتابخانه ارگانیسمی زنده و پویاست. اصل ۵ در کتابخانه‌های عمومی بیش از هر کتابخانه دیگری دیده می‌شود . این اصول از این نظر مهم است که افراد با ویژگیهای مختلف و رده‌های سنی متفاوت مخاطب کتابخانه هستند.
خانم محمدامینی لطفا در خصوص آخرین تحولات در کتابخانه‌های عمومی و خدماتی که ارایه می‌دهید توضیح دهید.
خدمات کتابخانه های عمومی با سیاست های جدید و برگرفته از تجربیات سایر کشورها در طول چند سال اخیر تحول زیادی پیدا کرده است. مخزن کتابخانه ها در گذشته پشت درب های بسته و خدمات تنها به ساختمان خود کتابخانه محدود می شد. اما در حال حاضر مخزن کتابخانه ها به صورت باز (حضور مراجعین و اعضا بدون واسطه در مخزن کتاب و لمس کتاب ها و منابع از نزدیک بدون محدودیت زمانی) و خدمات از یک بعدی بودن (فقط امانت)، به خدمات برون کتابخانه به همراه خدمت اصلی یعنی امانت منابع پایه تبدیل شده است . برخی از خدمات نوین کتابخانه‌ها که در کنار خدمات پایه در بیرون و درون کتابخانه انجام می شود عبارتند از حضور مستمر کتابداران در مدارس شهرستان درمقاطع مختلف تحصیلی، امانت های برون کتابخانه ای با عنوان پیک کتاب (تحویل کتاب درب منازل به اعضا)، خدمات میز مرجع مجازی (شامل ارایه مقالات علمی پژوهشی، علمی ترویجی و… از پایگاه های اطلاعاتی معتبر داخلی و خارجی) با هزینه ی کم و در بعصی موارد رایگان، حضور در مهد کودک ها و پیش دبستانی ها برای القا حس خوب خواندن در محیط، پذیرا بودن از تمامی مدارس و ارگانها، نشست های صمیمی کتاب، دورهمی های کتاب در داخل و خارج از کتابخانه با علاقمندان، برگزاری کلاس های آموزشی و تفریحی متعدد در ایام تابستان، قصه گویی با کمک فعالان حوزه کودک و کتاب، برگزاری اردوهای یک روزه کتاب برای دانش آموزان و فعالیتهای زیاد دیگری که گاهی به صورت خودجوش و بسته به نوع کتابخانه توسط کتابداران انجام می گیرد.
در خصوص ایجاد عادت مطالعه کمی بیشتر توضیح دهید. چگونه میتوان نسل مطالعه‌گری را پرورش داد؟
ایجاد عادت مطالعه از سنین کودکی باید آغاز شود. قبل از آنکه کودک خواندن و نوشتن بیاموزد. ما در کتابخانه‌ها سعی می‌کنیم والدین را راغب کنیم به این امر که برای کودکان خود کتاب خوب بخوانند. فیزیک کتاب را در دست بگیرند تا فرزندان آنان به این امر در بزرگسالی و سن مدرسه عادت کنند. این کار را کتابداران هم به صورت لفظی و گوشزد به والدین و هم به صورت عملی با قصه گویی برای کودکان در کتابخانه انجام می دهند. ضمنا سیاست نهاد توجه به کودک و نوجوان است که این مهم با تغییر فضای این بخشها در تمامی کتابخانه‌های عمومی قابل مشاهده است. تمامی کتابخانه‌های عمومی باید بخش کودک مجزا با حداقل امکانات داشته باشند تا کودکان در فضایی مناسب و در کنار منابع مختص به خود به مطالعه بپردازند و از کودکی با این محیط انس بگیرند .
از نظر شما به عنوان یک کتابدار، والدین مهمترین کاری که برای آگاهسازی کوکان خود می‌توانند انجام دهند چیست؟
مهم ترین موضوع که والدین باید آن را ملکه ذهن خود کنند آن است که بجای فرزندان خود تصمیم نگیریند. به فرض و خیالات اشتباه کودکان و نوجوانان را از کتابخانه ها دور نکنیم. فرهنگ قوی و بزرگ ما در کتابخانه ها است و ای کاش آنقدر مورد بی مهری قرار نمی گرفت. باید روحیه و علایق خاص نوجوانان و شرایط بحرانی دوران بلوغ را بخوبی بشناسیم تا با آگاهی کامل، برای هدایت و رهبری آنها گام برداریم .در دوره ی متوسطه معلمان و مربیان باید به نقش الگویی خود توجه کنند چون نوجوانان تحت تاثیر رفتار آنها قرار می گیرند یعنی آنها که راغب بودند راغب تر می شوند و عده ای که نبودند به مطالعه روی می آورند.باید کودکان و نوجوانان را به خواندن مطالبی تشویق کرد که انگیزه مطالعه را در آنان به وجود می‌آورد یا تقویت می‌کند. در سنین ۱۲ تا ۱۶ سالگی تعصب درون گروهی به اوج می رسد و نوجوانان به هم سالان خود گرایش بیشتری دارند که می توان با استفاده از این گروه ها زمینه علاقه مندی وی را به مطالعه فراهم کنیم. نمونه این گروه ها مثل نشست های کتاب، دوهمی های جذاب کتاب که به خوانش یک کتاب توسط یک گروه گفته می شود.
مهم ترین فعالیت یک کتاب دار چیست؟
کتابداری فقط محدود به امانت تعدادی کتاب در روز نمی شود. گاهی اوقات در شیفت کاری خصوصا صبح، دو مرکز خیریه، یک مدرسه و یک بازدید انجام می دهیم. ما باید مردم را با خلاقیت خود به کتابخانه بیاوریم. خصوصا کودکان و نوجوانان را. کتابخانه مرکزی در هفته کتاب (۵روز کاری) میزبان حدود ۱۵ مدرسه و حضور تقریبا ۶۰۰ دانش آموز علاقمند به کتاب بود. تقاضا دارم والدین به این مساله توجه کنند و در زمان درخواست مدرسه برای به همراه داشتن مدارک عضویت و اردوی یک روزه کتاب، فرزندان خود را همراهی کنند. کتابخانه محل مناسبی برای همراهی فرزندان و استفاده از کتاب است. کتابی که برای ما مسلمانان محترم و گرامی است چرا که معجزه خاتم پیامبران، پیامبر مهربانی ها کتاب قرآن است.
کتابخانه ها دارای یک سری قوانین و مقررات مخصوص خود می باشند که باید توسط اعضا مورد توجه قرار گیرند. چرا باید این قوانین رعایت شود؟
قبل از هر چیزی بدیهی است که کتابخانه باید محیطی آرام برای مطالعه باشد. این طور نیست که قوانین کتابخانه فقط روی کاغذ چاپ شوند. رعایت نکردن آنها موجب بی نظمی زیادی در این مجموعه‌ها خواهد شد. قوانین و مقررات کتابخانه‌های عمومی در سراسر کشور توسط نهاد ابلاغ و لازم الاجراست. مانند ساعت فعالیت، تعداد امانت کتاب، هزینه خدمات کتابخانه، زمان های تعطیلی کتابخانه، مهمترین مورد این است که بخاطر عمومی بودن و خدمات به تمام افراد جامعه، خدمات فقط به اعضا داده می شود. اگر این مورد به طور جدی مورد توجه نباشد دچار اختلال در روند کاری و نگرانی والدینی خوااهد شد که فرزندانشان در محیط کتابخانه می مانند و سالنهای کتابخانه را برای مطالعه انتخاب می کنند. کسی که عضو نیست مقررات را نمی خواند، مکان کتابخانه را فضایی مانند پارک می داند، حاضر به پذیرش قوانین نیستند. باید بدانیم کتابخانه جزیی از جامعه است . همانطور که مدرسه ، محیط های خارج از خانه را کنترل می کنند در کتابخانه هم چنین باشند. فضا به خودی خود بسیار آرام بخش و مناسب برای مطالعه کوتاه و طولانی است اما عدم توجه والدین به رفت و آمد فرزندانشان ، نحوه دوست یابی در محیط عمومی موجب سوتفاهم های بسیار نسبت به کتابخانه ها شده است. کتابداران یکی از خوش برخورد ترین گروه کارمندان هستند اما گاهی اوقات با برخوردهایی مواجه می شوند که حقشان نیست. ما تکریم ارباب رجوع اولین شرط کاریمان است اما این تکریم گاهی دوجانبه نیست.
چه خواسته و درخواستی از مسوولین شهرستان بم دارید؟
کتابخانه مرکزی بم یکی از مراکز مهم و فعال فرهنگی شهرستان است که نیاز به توجه مستمر از طرف مسوولان شهرستان دارد. فعالیتهای کتابخانه محدود نیست و ۸ کتابدار کتابخانه مرکزی تمام تلاش خود را برای اجرایی کردن هدف محل کارشان را به کار می بندند. بارها و بارها در این ۱۶ سال شاهد بی توجهی و ندیده گرفتن همکارانم شده ام اما با همکاری و مودتی که بین همکارانم به وضوح دیده می شود با علاقه و عشق ادامه دادیم و خواهیم داد. هرچند این بی مهری ها محدود به بم نیست و تمام کتابداران کشور در گیر آن هستند .زمانی که بم به عنوان ۵ شهر خلاق در کشور معرفی شد هیچ کس عنوان نکرد که در این امر، کتابداران کتابخانه مرکزی نقش بسزایی داشتند .هیچ کجا نامی برده نشد و این اولین بار است که این مساله عنوان می شود.
در انتها از مسوولان و همراهان نشریه پرمخاطب طلوع بم بخاطر این گفتگو و البته توجه همیشگی و همراهی با مجموعه کتابخانه‌ها خصوصا کتابخانه مرکزی بم در درج آگهی ها، اطلاعیه ها و خبرها تشکر و قدردانی می کنم. گله مند هستم از مسولانی که حتی هفته کتاب نیز توجهی به کتاب و کتابداران شهر که فقط ۲۰ نفر هستند نمی‌کنند و در کتابخانه ها حضور ندارند. با اینکه بارها و بارها تقاضا کردیم که مسولان همراه با خانواده در کتابخانه ها حضور داشته باشند و بعنوان عضو و مراجعه کننده و نه مسوول استفاده کنند تا دیگر مردم الگوبرداری کرده و استفاده بیشتر داشته باشند.
چاپ شده در شماره ۳۰۰ هفته نامه طلوع بم
