گفت و گو با محمدحسین اکبری عضو هیات رییسه انجمن ملی خرما درخصوص قیمتگذاری خرما توسط فرمانداری ریگان و اتهامزنی امام جمعه موقت این شهر نسبت به انجمن
طلوع ارگ: فرمانداری ریگان در تاریخ ۲۱ مرداد با برگزاری جلسه ای قیمت پایه خرمای مضافتی در این شهرستان را ۲۰ هزار تومان برای امسال اعلام کرد. این سومین سالی است که فرمانداری ریگان در امر قیمت گذاری ورود پیدا کرده اما هر سال نیز عملا آنچه در بازار اتفاق می افتد زمین تا آسمان با قیمت گذاری فرمانداری ریگان فاصله دارد. ریگانی امام جمعه موقت ریگان نیز ۲۴ مرداد ضمن حمایت از اقدام فرمانداری، به تندی به انجمن ملی خرما حمله کرد. ۲۶ مرداد محسن رشیدفرخی رییس انجمن ملی خرما به استاندار کرمان نامه نوشت و از وی خواست تا جلوی این اقدام غیرتخصصی و غیرکارشناسی برخی مدیران دستگاههای دولتی و فرمانداران را بگیرد؛ چرا که آنها ناخواسته موجب اخلال در وضعیت اقتصادی کشور می‌شوند.
محمدحسین اکبری مسئول روابط عمومی و عضو هیات رییسه انجمن که مسئول اتاق بازرگانی بم نیز هست، قیمت گذاری خرما را نوعی اقدام سیاسی مدیران دولتی برای جلب نظر اقشار مردم و حتی آن را به نوعی خیانت در حق کشاورزان می‌داند. زیرا دولت قیمتی را اعلام می کند که اصلا مشخص نیست در انتهای سال فروش چه وضعی پیدا کند و چه بسا قیمت بسیار بالاتر از این برود و عده‌ای از این قیمتگذاری دولت علیه کشاورزان استفاده می کنند. ضمن اینکه وی معتقد است اساسا وقتی دولت خودش نمی تواند با قیمتی که اعلام می کند از کشاورز خرما بخرد، چرا چنین اقدامات بدون پشتوانه‌ای انجام می دهد و چرا با ورود دستوری و سیاسی به بازار خرما، بازار عرضه و تقاضا را بهم می ریزد و به کشاورزان ضربه وارد می کند؟! در بازار آزاد قیمت براساس عرضه و تقاضا مشخص می شود و اینطور قیمت گذاریها هیچ کمکی به کشاورز نمی کند و بازار هم از آن تبعیت نمی‌کند.
به منظور روشن تر شدن موضوع و مواضع انجمن ملی خرما، آقای اکبری در یک برنامه زنده اینستاگرامی گفت و گوی کاملی با صفحه انجمن ملی خرما انجام داده است که در ادامه می خوانید.
کیفیت و میزان تولید خرما امسال چطور است؟
در شرق استان ابتدا در ریگان بعد فهرج ، نرماشیر و در نهایت در بم خرما برداشت می‌شود. طی بازدیدی که از یکی از نخلستان‌های ریگان داشتیم کیفیت محصول نسبت به سال گذشته بهتر است و امسال ما خرمای بیشتری برداشت خواهیم کرد. کَمیتِ خرما هم خوب است با اینکه با خشکیدگی روبرو هستیم اما درصد آن در محلات و باغات مختلف است و در مجموع امسال خشکیدگی نسبت به سالهای قبل کمتر است.
ارتباطی که بین کیفیت خرما هست با قیمتی که برای آن تعیین می شود از دیدگاه مصرف کنندگان داخلی و خارجی چیست؟
اینجا با دو دیدگاه روبرو هستیم یک دیدگاه مربوط به تولید کننده است که دنبال حداکثر قیمت برای محصول می‌باشد و دیگری دیدگاه مصرف کننده است که دنبال حداقل قیمت برای خرید می باشد آنچه برای مصرف‌کننده مطلوب باشد آن را می‌خرد نهایتاً این خرید باعث می شود که قیمتی را انتخاب کند و خرید را انجام دهد. خریدهای خارجی هم بستگی به ارز ما دارد در سالهای گذشته نوسانات قیمت ارز نشان داد که هر زمان قیمت ارز افزایش پیدا می‌کند تقاضا برای محصول هم بیشتر می شود که این باعث می‌شود در کوتاه‌مدت در بازار داخلی هم افزایش قیمت داشته باشیم، مسلماً مواردی همچون نوسانات قیمت ارز، کیفیت محصول، کیفیت بسته بندی ،خدماتی که صادرکننده و تاجران به مشتریان ارائه می کنند باعث تعیین قیمت محصول می‌شود.
اصول تعیین قیمت در یک اقتصاد سالم و پویا چیست؟
یک اقتصاد سالم شرایط و ویژگی هایی دارد که متاسفانه کشور ما به آن مرحله از ثبات اقتصادی و وضعیت سالم نرسیده است ولی اگر فرض را بر این بگذاریم که کشوری دارای ثبات اقتصادی است باشد استراتژیهای مختلفی برای قیمتگذاری تعیین می‌کند. سازمانهای اقتصادی با توجه به اهدافی که دنبال می‌کنند، با توجه به شرایطی که دارد و شرایط بازار سیاست قیمت گذاری را انتخاب می‌کند سیاست ها و استراتژی های قیمت گذاری هم متفاوت است و بستگی به شرایط زمانی، تولید کننده و مصرف کننده دارد و نمی‌توان یک شرایط خاص را برای یک محصول انتخاب کنیم و بگوییم این شرایط در طول سال یا چندین سال قابل استفاده و انتخاب است و آن را ادامه داد اینگونه نیست و بستگی به شرایط بازار دارد و سازمان اقتصادی هر سال یک استراتژی مختلف را انتخاب می‌کند. محصولات کشاورزی از خیلی جهات مقداری مستثنا هستند. قیمتگذاری محصول صنعتی با کشاورزی متفاوت است به همین لحاظ دولت در امر قیمت گذاری محصولات کشاورزی ورود پیدا نمی کند و اجازه می‌دهد ساز و کارهای بازار قیمت را مشخص کند که عموماً قیمت، قیمت تعادلی است و بر اساس عرضه و تقاضا حاصل می‌شود. ما در محصول کشاورزی نمی توانیم یک سیاست ثابتی را انتخاب کنیم حتی در طول یکسال! اکنون که فصل برداشت خرما است ما یک سیاست را دنبال می‌کنیم و وقتی که سردخانه ها پر شدند سیاست دیگری دنبال می شود. ممکن است ما امروز سیاست حداکثر قیمتی را دنبال کنیم و یک ماه دیگر مجبور باشیم سیاست حداقل قیمتی را دنبال کنیم بنابراین یک سیاست را برای یک محصول آن هم طولانی مدت نمی‌توان استفاده کرد.
با توجه به تقاضای زیاد مبنی بر ورود انجمن خرما برای تعیین قیمت گذاری این محصول در حالی که جز وظایف انجمن خرما نیست؛ چرا صلاح نیست که انجمن وارد بحث قیمت گذاری خرما شود؟
انجمن ملی خرمای ایران متشکل از ۶ شعبه انجمن‌های استانی خرماخیز ( خوزستان، بوشهر، فارس، هرمزگان سیستان و بلوچستان و کرمان) است البته استانهای دیگر هم هست ولی چون تُناژ تولید آنها قابل توجه نیست مطرح نیستند. این ۶ استان تناژ تولید بالایی را دارند. اعضای شعبه‌ها (تولیدکنندگان یا کشاورزان، تُجار، سردخانه داران، فرآوری کنندگان و صادر کنندگان) می باشند و آنچنان که شایعه شده که انجمن خرما مختص تُجار است و دنبال اهداف خود هستند چنین چیزی نیست و تلاش چندین ساله انجمن این بوده است که بهترین و بیشترین خدمات را به کشاورزان ارائه دهد و بیشترین هزینه‌ها را در مسائل کشاورزی و تولید داشته ایم مثلاً در استان کرمان آفات مختلف مثل زنجره و خشکیدگی‌های خوشه را داشتیم که انجمن هزینه‌های زیادی برای برطرف کردن این آفات کرده و تلاش انجمن این بود که طرح هایی را به عنوان پایلوت در منطقه داشته باشیم تا بتوانیم با آفات مقابله کنیم هرچند هنوز نتوانستیم که آفات را کنترل کنیم ولی در بعضی موارد بعضی طرح‌ها به نتیجه رسیدند مثلاً برای خشکیدگی خوشه‌های خرما در سالهای اول هیچ کدام از کارشناسان نمی‌دانستند علت چیست؛ اکنون به واسطه اقداماتی که ما در انجمن ملی خرما انجام دادیم همه ی کارشناسان به این نتیجه رسیدند که علت خشکیدیم خرما ویروس یا باکتری و… نیست، فقط یک عارضه است که منشاء آن از آب و هوا است. ما دنبال برآورده کردن اهداف یک قشر از انجمن نیستیم بلکه دنبال رضایت همه اعضا هستیم. چون ما یک زنجیره ی ارزش داریم و زنجیره ی ارزش تمام این افراد (از تولید‌کننده تا صادر کننده) هستند و اگر یکی از این حلقه‌ها کم توان شود روی کل زنجیره تاثیر دارد بنابراین باید به فکر همه افراد زنجیره باشیم.
دلیل ورود نکردن انجمن به قیمتگذاری خرما این است که اعتقاد داریم قیمت خرما یک قیمت دستوری نیست. قیمتگذاری زمانی می‌تواند موثر باشد که ضمانت خرید پشتوانه آن باشد. مسئولینی که قیمتگذاری می‌کنند اگر واقعا دلسوز کشاورز هستند با همان قیمت پایه محصول کشاورز را خریداری کنند! اگر فقط دنبال رضایت کشاورز باشیم و قیمت بالا تعیین کنیم مسلماً به تجارت خرما چه در داخل و چه در خارج ضربه زدیم و باعث می‌شویم که خرما در سردخانه‌ها بماند و کشاورزان متضرر شود. در ابتدای امر قیمتگذاری شاید کشاورز خوشحال باشد که انجمن یا یک نهاد دولتی قیمت را تعیین کرده است اما در انتهای سال که محصول در انبار می ماند ناراضی و شاکی خواهند شد برعکس اگر قیمت را پایین انتخاب کنیم و فقط منفعت تاجران و صادرکنندگان را در نظر بگیریم نیز مسلماً کشاورزی ما در بلندمدت نابود خواهد شد.
تجربه ما در بعضی از شهرها است که کشاورزان نخل ها را حذف کردند و نخلستانها را تبدیل به زمین‌های زراعی کردند چون تولید خرمایِ به صرفه نداشتند. وقتی تولید برای کشاورز نباشد صادرکننده هم فروش ندارد چون خرمایی نیست که بفروشد مسلماً او هم متضرر شده است، بنابراین هر کس در زنجیره ارزش متضرر شود این ضرر به حلقه بعدی هم منتقل خواهد شد. تجربه هم نشان داده است که قیمت گذاری ها نتیجه مطلوبی نداشته است. بهترین قیمت را بازار عرضه و تقاضا تعیین می‌کند. وقتی عرضه ما زیاد باشد قیمت باید طوری تعیین شود که پایان سال انبارهای ما خالی شوند و تولید سال آینده جایگزین شود اگر انبارها خالی نشوند ضرری که کشاورز متحمل خواهد شد بیشتر از کسی است که خرما را ارزان ارائه می‌کند. بنابراین سیاست انجمن این بوده است که بهترین قیمت، قیمت تعادلی است و قیمت تعادلی هم ناشی از بازار عرضه و تقاضا است و ساختار بازار این قیمت را تعیین خواهد کرد و بهتر است ما دخالت نکنیم.
از نظر شما بهترین قیمت برای هر کدام از انواع خرما چه قیمتی است؟
تعیین قیمت یک امر حساس و سرنوشت ساز برای یک صنعت، سازمان اقتصادی و یک محصول است بنابراین در یک جلسه یک ساعته با نشستن چند نفر در یک اتاق نمی‌توان به قیمت مناسب رسید. تاثیر قیمت واقعا تاثیرگذار است. یک موسسه ممکن است با قیمت رشد کند و با یک قیمت غیرکارشناسی از حلقه اقتصاد خارج شود پس بهترین قیمت برای هر محصول همان قیمت تعادلی است. قیمت تعادلی می‌تواند در شهریور که فصل برداشت هست یک عدد باشد و در مهرماه عدد دیگری باشد حالا یا بالاتر یا پایین‌تر و این عرضه و تقاضا است که بهترین قیمت را برای ما مشخص می‌کند. کشاورزان باید بدانند همیشه قیمت بالا قیمت مطلوبی نیست و ما دنبال راضی کردن قشر خاصی نیستیم. فقط در شهرستان بم حدود ۴۵ هزار کشاورز داریم. اگر بخواهیم سیاسی صحبت کنیم باید بگوییم قیمت باید بالا باشد تا دل کشاورزان خوش باشد ولی مطمئناً پشت این قیمتگذاری خیانت است به این دلیل که در انتهای فصل ضرر خواهیم کرد. در سالهای قبل دولتمردان قیمت بالایی را اعلام کردند که صادرات ما محدود شد وقتی صادرات محدود شد و کشاورز مجبور شد انتهای فصل خرما را کارتونی بفروشد برای اینکه محصول در انبار مانده بود و در یک بازه زمانی کوتاه تا فصل برداشت جدید هنوز محصول در انبار بود که مجبور شدند با قیمتی بفروشند که تقاضا بالا برود. همین امروز مطلع شدم که در خوزستان اتحادیه خشکبار و کشاورزان در جلسه‌ای به یک قیمتی رسیدند و منتشر کردند که این قیمت ضمانت خرید پشتش هست و کشاورز هزینه‌هایش را به تاجر ارائه داده و آنها هم با توجه به قیمت بازار به یک قیمت تعادلی رسیدند. اگر ما در شهرستان‌های دیگر این شرایطی را که در استان خوزستان حاکم است را داشته باشیم می توانیم این ساز و کار را برای آنها هم پیاده کنیم چون در خوزستان کشاورز محصول (خوشه خرما) را می‌بُرد و به صادرکننده تحویل می‌دهد و بسته‌بندی توسط تاجر انجام می‌گیرد اگر می‌توانیم باید این ساز و کار را در شهرهای دیگر هم انجام دهیم ولی متاسفانه در اکثر جاها این ساز و کار وجود ندارد و کشاورزان خودشان محصول را تا انتهای سال و نزدیک فصل بعدی نگه می‌دارند و در پایان خودشان مبادرت به فروش می کنند اما در خوزستان خرما را که برداشت کردند تحویل تاجر می‌دهند و تاجر مراحل بعدی را انجام می دهد.
ما چه اقدامی می‌توانیم انجام دهیم تا بازار محصول خرما ثبات داشته باشد که هم کشاورز و هم مصرف‌کننده راضی باشند؟
شرط اول این امر داشتن ثبات اقتصاد در کشور است. شرکت‌هایی هستند که با کشاورزان توافق کردند و محصولاتشان را در اختیار آن شرکت قرار دادند و شرکت هم برای فروش محصول بازاریابی انجام می‌دهد و در ابتدای کار هم یک قیمت به عنوان مبنا مشخص می‌شود و بعد از فروش برای کشاورز مقدار خرمایی که فروخته شده، هزینه هایی که صورت گرفته، سودی که برای تاجر در نظر گرفته شده و سهم کشاورز مشخص می‌شود و در آخر هم مبلغی بیشتر از قیمت مبنا نصیب کشاورز می‌شود. کشاورزان خرما را در سردخانه نگه می دارند و فکر می‌کنند قیمت خرما ارزان است ولی نزدیک ماه رمضان یا چند ماه دیگر گران می‌شود و بهتر است خرما را نگهداری کنند تا آن زمان و بعد بفروشند اما این امر خیلی کم اتفاق می‌افتد. کشاورزان بدانند می توانند در قیمتی که در ماه مبارک رمضان هست دخیل باشند یعنی خرما را اول فصل می‌فروشند و در ماه رمضان هم مابه‌التفاوت آن را دریافت می‌کنند بنابراین بار را عرضه می‌کنند. از طرفی اگر کشاورز خرما را به موقع نفروشند هم بازاریابان و بازرگانان در داخل و خارج دستشان باز نیست تا قرارداد ببندند و قیمت خرما را با مشتری مشخص کنند و محدود می‌شوند و در تامین محصول خصوصا برای مشتری خارجی به مشکل می‌خورند اما وقتی کشاورز خرما را بهموقع در اختیار تاجر می گذارد تاجر با اطمینان خاطر بازاریابی می‌کند و می‌تواند با مشتریان قرارداد ببندد طبعا این اتفاق خواهد افتاد که سود قابل توجهی نصیب این شرکت‌ها می‌شود و آن سود به کشاورز بر می‌گردد. این اتفاق می‌تواند ما را به یک بازار پایدار برساند تا بتوانیم هر سال مشتری داشته باشیم یکی از دلایلی که کشورهای دیگر با تُجار ایرانی وارد قرارداد نمی‌شوند و بیشتر بازار خارجی و اروپایی دست رقبای ایران است این است که معتقدند اطمینان به تامین به موقع محصول ندارند و تامین محصول مسئله مهمی است اگر صادرکننده نتواند رضایت مشتری یا فروشگاه را جلب کند جز لیستی قرار می‌گیرد که دیگر با آن قرارداد نمی‌بندند. ما باید از تأمین محصول اطمینان داشته باشیم که بتوانیم مطمئن وارد فروشگاه شویم. الان این شرایط برای صادرکنندگان خرمای مضافتی حاکم نیست چون خرما در سردخانه می‌ماند و کشاورز هر وقت دلش خواست آن را می‌فروشند که این راهکار، راهکار خوبی نیست من به شرکت‌های تجاری و بازرگانی که در منطقه حضور دارند پیشنهاد می‌کنم که بیایند راهکارهای شرکت‌هایی که در زمینه پسته موفق بودند را در منطقه پیاده کنند. شرکتی در رفسنجان روزی با ۱۳ کشاورز شروع به کار کرد و امروز با ۳۰۰ کشاورز طرف قرارداد است. کشاورز محصول را به شرکت می‌دهد و شرکت می‌فروشد و قیمت نهایی را حساب می‌کند. هزینه‌های خودش را کم می‌کند و سود منطقی هم بر می‌دارد و دو طرف منتفع خواهند شد. به نظر من در شرایط فعلی که کشور در تحریم است باید با این راهکار بتوانیم خرما را همیشه در سبد صادراتی داشته باشیم. امسال این راهکار را در شرکت خودمان پیاده سازی می‌کنیم اگر موفق بودیم می‌تواند برای دیگران هم الگو باشد.
صادرات خرما امسال چگونه خواهد بود؟
امسال به خاطر شیوع کرونا ما هم نمی‌دانیم چه اتفاقی خواهد افتاد. ابتدای امر با شیوع بیماری بسیاری از مرزها بسته شد و خرما از لب مرز بازگشت داده شد و باعث ایجاد سکوت در قیمت شد. امسال ابتدای فصل کرونا هم وجود دارد و ممکن است آنچه که ما از بازار رصد می‌کنیم اتفاق نیفتد و در بازار صادراتی و وارداتی ما شیوع کرونا تاثیر زیادی روی تقاضا داشته باشد. در بازار داخلی مصرف خرما بیشتر در مراسم ها می باشد و با تعطیلی مراسمها بخشی از تقاضای بازار حذف شده و نمی دانیم چه اتفاقی می‌افتد اگر این ادامه داشته باشد و تقاضا کم باشد متاسفانه سال خوبی را نخواهیم داشت. امیدواریم مردم بتوانند زندگی عادی خودشان را شروع کنند و بازار هم به شرایط قبلی برگردد. (این مصاحبه در تاریخ ۲۷ مرداد انجام شده است. در تاریخ ۲۸ مرداد و در جلسه میز صادرات خرما در سازمان توسعه تجارت مقرر شد تا در سال پیش رو، عوارض گمرکی بر صادرات خرما اعمال نگردد)
در خصوص فروش خرما آن هم زیر قیمت توضیحاتی بفرمایید.
کشاورزان در این مواقع خرما را در سردخانه نگهداری می‌کنند و قدرت چانه زدن دارند وقتی تاجر زیر قیمت خرما را می‌خواهد کشاورز نمی‌فروشد ولی بعضی از کشاورزان چون توان مالی ندارند و باید هزینه هایشان را تامین کنند تن به فروش می دهند اینجا جای شرکتی که گفتم خالی است چون یک پشتوانه برای کشاورز است. شرکتی که در ابتدای فصل برداشت خرما را به صورت مشارکتی از کشاورز برمی دارد.
در هر صورت در چنین شرایطی بهترین کار این است که با تاجران وارد مشورت شوند چون تاجران از شرایط بازار آگاهی دارند از آنجا که تاجران خوب و خوش فکر زیاد داریم به کشاورزان توصیه می‌کنیم با آنان مشورت کنند چون تاجران بازار را رصد می‌کنند و با توجه به بازار و عرضه توصیه های لازم را ارائه می دهند. معتقدیم که باید بازار برای کشاورزان تحلیل شود تصمیم نهایی هم با کشاورز است که محصول را بفروشد یا نگه دارد. عموماً انجمن ملی خرما در خصوص بازار اعلام نظر می‌کند که سال نگهداری خرما هست یا نیست. ما از کشاورزان تاکنون دفاع کرده‌ایم و دفاع خواهیم کرد چون این امر مثل یک رابطه دو طرفه است و نفع کشاورز نفع ما خواهد بود سال گذشته که قیمت خرما به ۳۰ هزار تومان رسید تنها کسی که دفاع کرد تا قیمت خرما کاهش پیدا نکند انجمن ملی خرما بود. با وجود بیماری کرونا شاید مصرف‌کنندگان با این موضوع برخورد کنند که خرما نیز به کرونا آلوده شود ولی طبق استاندارد سازمان بهداشت جهانی و وزارت بهداشت، خرما انتقال دهنده ویروس کرونا نیست و مصرف‌کنندگان با خیال راحت می‌تواند خرما مصرف کنند ما تمام تلاشمان را می‌کنیم تا پروتکل‌های بهداشتی در باغ‌ها و کارگاهها رعایت شود. خرما انرژی زا است و می‌تواند حتی به بیماران کمک کند تا با ویروس مقابله کنند. انجمن ملی خرما خانه دوم کشاورزان است. حتماً کشاورزان به انجمن‌های خرما در شهر خودشان مراجعه کنند ما در تمام شهرهای خرماخیز دفتر نمایندگی داریم. امیدواریم با ارتباط دولت و انجمن به هدفمان که رسیدن به یک تولید خوب و پایدار هست برسیم.
