به گزارش سایت خبری طلوع ارگ؛ هفته نامه طلوع بم در بخش #شورانامه خود و به بهانه انتخابات شورای اسلامی شهر بم در مطلبی به قلم معصومه کمال الدینی دکتری جامعه شناسی گروههای اجتماعی نوشت:
فضای شهر بم در دوران فعلی و خصوصا بعد از فاجعه زلزله بم، با فضای شهرنشینی بم قدیم در فرآیند شهرنشینی تفاوت اساسی دارد. از جمله تغییرات اجتماعی و اقتصادی ناشی از دگرگونی‌های فیزیکی شهری، فناوری اطلاعات و تغییرات جنسیتی که با خود نیازهایی جدید و راه حل‌هایی متناسب می‌طلبد. امروزه پذیرفته شده است کلیه شهروندان فارغ از جنس و طبقه و شغل و سن و… بایستی در دسترسی و استفاده از فضاهای شهری دارای شرایط برابر و متناسب با ویژگیهای خاص آنها برخوردار باشد، اما می بینیم که فضاهای شهری بیشتر متناسب با گروه اکثریت مردان آن هم نه مردان توانخواه و جانباز و… بلکه صرفا مردان دارای سلامت جسمانی، طراحی و ساخته شده است. لوفور یکی از محققین فضاهای شهری مفهوم “حق اشتراکی” به عنوان حق “به‌شهر” را بیان میکند و معتقد است این حق احساس تعلق را به دنبال دارد. احساس تعلقی که در فعالیتهای روزمره و استفاده از مکانهای ساخته شده و رشد می کند افرادی که در شهر زندگی می کنند نسبت به آن حق دارند. حق به‌شهر برای تمام افراد وجود دارد چه شهروند رسمی باشند و چه غریبه و بطور مثال به دو شاخص مهم آن اشاره می کنیم:
– حق اختصاص دادن به خود: حق استفاده کامل از فضای شهری در زندگی روزمره، حق زندگی کردن، بازی کردن، کار کردن و …
– حق مشارکت: حق این که ساکنان شهر در تصمیم‌گیریهای مربوط به فضاهای شهری در هر سطحی از تصمیم گیری که باشد دخیل باشند» (رهبری و شارع پور ، ۱۳۹۲)
اگر همین دو شاخص را در نظر بگیریم این سوالات ایجاد می شود که زنان بم چند درصد فضاهای شهری را می‌توانند برای تفریح و کارکردن به خود اختصاص دهند؟ آیا برای زنان خودسرپرست یا سرپرست خانوار یا زنان روستایی دستفروش که در خانه کار می کنند چند درصد فضای بازار و یا مکانهایی مانند چندشنبه بازار یا جمعه بازار برای فروش محصولات صنایع دستی یا خانگی زنان بم اختصاص داده شده یا می شود؟ و یا چقدر به زنان بمی در هر کسوت و تخصصی در تصمیم‌گیریهای فضای شهری فضای ارایه ایده و اجرایی داده شده و نظرات مشارکتی آنها در تصمیم گیرهای شهری اخذ شده است؟
آبراهام مازلو روانشناس نیز فارغ از جنسیت نیازهای انسان را به پنج گروه تقسیم میکند که تشکیل یک سلسله مراتب میدهد. این نیازها از لحاظ اهمیت به ترتیب زیر می‌باشد از جمله: نیازهای فیزیولوژیکی؛ شامل نیاز به غذا، نیازهای ایمنی؛ شامل نیاز به امنیت؛ نیازهای عشق و تعلق (تعاملات اجتماعی)، نیازهای حرمت شامل نیاز به عزت نفس و نیاز به خودشکوفایی و خلاقیت فردی.
اما هر انسان با ویژگیهای فیزیکی و اجتماعی جنس، نژاد، طبقه اجتماعی، شرایط محیطی، فرهنگی، عوامل اقتصادی و… بعضی از این نیازها را متفاوت درک و خواهان می‌باشد؛ از جمله این نیازها، دغدغه ها و مسائلی است که برای گروه اجتماعی زنان در عرصه عمومی در زندگی روزمره وجود دارد. زنان دارای نیازها و نقش ها، هنجارها و مسائل اجتماعی ویژه خود هستند از جمله حضور پذیری زنان در فضای عمومی، امنیت زنان در شهر، تجارب زنانه در شهر که صرفا سیاستگذاریهای شهری مبتنی بر عدالت جنسیتی می‌تواند راهکارهای اجرایی مفیدی ارایه دهد که رسیدن به این مساله با حضور فیزیکی زنان در تیم های تصمیم گیرنده و عدم تمرکز بر نگاه مدیریت مرد محور میسر است.
از سویی دیگر باید اشاره کرد که عوامل فرهنگی، سیاسی و اقتصادی کلان شهری در سیاستگذاریهای شهری و میزان دخالت و مشارکت فعال زنان در امور شهری تأثیری عمده دارد. بطور مثال یکی از نیازهای مهم جنسیتی در فضاهای شهری ایجاد احساس امنیت است که می توان آن را با تمهیداتی از جمله روشنایی بیشتر در شب، امنیت در خیابانها، حضور یک مامور امنیتی یا انتظامی درمحوطه و پارکینگهای عمومی و کوچه ها و ایجاد پارکهایی ویژه بانوان در محله یا مکانی امن و داخل شهر اجرایی نمود و رعایت این مسایل در طراحی فضای شهری و امکانات حمل و نقل شهری وسایل حمل و نقل عمومی و تاکسی های بانوان و… دارای اهمیت است که در واقع پاسخی به یکی از نیازهای مهم روانشناختی و رفتاری زنان خواهد بود.
در کنار این، مساله رفت و آمد زنان سالمند و توانخواه مهم است که طراحی فضای شهری بم خصوصا بعد از زلزله و افزایش زنان توانخواه جسمی نیازمند به ویلچر و عصا چقدر توانسته رعایت شود؟ چند درصد طراحی پیاده روها، پله های ورودی اماکن عمومی مانند ورودی داروخانه ها ، بانک ها ، پاساژها و… بر اساس نیاز زنان این گروه به دسترسی برابر فضای شهری تغییر یافته یا اصلاح شده است؟ آیا یک سیستم حمل و نقل عمومی متناسب الگوی زمانی (ساعت روشنایی و ساعت تاریکی) و مکانی(حاشیه شهرها، روستا به شهر) یا اقشار طبقه پایین اقتصادی در بم طراحی و اجرا شده است و اصلا قابلیت اجرایی آن چقدر به جدیت دنبال شده است؟ آیا با وجود فاجعه زلزله بم و مشکلات جسمانی بعد از آن فرودگاه بم امکان جابجایی زنان قطع نخاع و توانخواه و بیمار را دارد که با وجود احساس امنیت ذکر شده مجبور به استفاده از تاکسی‌های بین شهری یا اتوبوس بین راهی می‌باشند؟ یا در تصمیم مبنی بر فعالیت عصر و شبانه تنها پارک ویژه بانوان که بعد از سالها در بم افتتاح شده است چقدر نظرسنجی و اراده زنان بم دیده شده است؟ آیا احتمال حضور زنان خانه داری که به خاطر نقشهای مراقبتی و خانوادگی مجبور به استفاده از ساعات ابتدایی صبح بودند دیده شده است؟ یا چقدر برای نیاز احساس امنیت زنان و ترس روانی و اجتماعی زنان از تعرض‌های احتمالی در هنگام ورود و خروج زنان شهروند به پارک، راهکارهای امنیتی دیده شده است؟ چرا که «عواملی مانند انواع خشونت و ناامنی شهری که عموما زنان را قربانی میکند از امکان و تمایل زنان به حضور و مشارکت در فضاهای عمومی کاسته است (زنجانی زاده، ۱۳۸۰)».
بنابراین پیشنهاد می‌گردد؛ اعضای آینده شورای شهر و گروه فرهنگی اجتماعی شهرداری بم در سیاستگذاری طراحی فضای شهری و… سوالاتی که در متن ارایه شده است را در تصمیم‌گیریها مطرح نمایند و با کمک دانشجویان دانشگاه‌های بومی یا حمایت از دانشجویان غیربومی حوزه های شهری و پژوهشگران ارگانهای وابسته به دنبال شناخت کاربردی نیازهای زنان بم به فضاهای شهری باشند و در همه سیاستگذاریها سوالات کلی مانند اینکه زنان از فضاهای عمومی چگونه استفاده می‌کنند؟ امکان حضور زنان در این گونه فضاهای تا چه حد میسر است؟ مشکلات حضور زنان در فضاهای عمومی چه می‌باشد و این مشکلات تا چه حد فرهنگی و تا چه حد مربوط به قوانین است را پیش روی خود داشته باشند.
منابع محتوای علمی
۱٫ رهبری ، لادن ، شارع پور ، محمود (۱۳۹۲) جنسیت و حق به شهر: آزمون نظریه لوفور در تهران ،مجله جامعه شناسی ایران ، (۱) ۱۴، صص ۱۱۶-۱۴۱
۲٫ زنجانی زاده، هما (۱۳۸۰)، زنان و امنیت شهری، مجله تخصصی زبان و ادبیات دانشکده ادبیات و علوم انسانی مشهد، پاییز و زمستان، شماره ۳۴٫
۳٫ مولایی ،محمدمهدی ، لطفی ،آرزو (۱۳۹۸ ) نقش زنان در شکل گیری فضاهای شهری ، نشریه علمی زن و فرهنگ ، (۱۱) ۴۲ ، صص ۸۳-۷۵ .
