اشاره: خیلی از ما با مقوله‌ی جرم و مجرم آشنایی دقیقی نداریم و دور می‌بینیم یا هرگز نمی‌بینیم روزی را که بخواهیم جرمی را مرتکب و به خاطر آن طعم زندان را تجربه کنیم. اما باید باور کنیم فقر و بیکاری انسان را به موجود ناشناخته دیگری تبدیل می‌کند و هر ناممکنی در آن لحظه ممکن خواهد شد.
اگرچه بروز و ظهور انواع جرم و تخلف توسط افراد، به عوامل متعددی بستگی دارد اما عامل اقتصادی یکی از مهم‌ترین عوامل ریشه‌ای است که به طور مستقیم یا غیرمستقیم فرد را تحریک به انجام اقدامات مجرمانه همچون سرقت، حمل مواد مخدر و دیگر جرایم بزرگ، کوچک یا خشن می‌کند.
تعداد زیادی از افراد مجرم پس از دستگیری روانه زندان می‌شوند. خانواده‌های آنها که عمدتا پرجمعیت هستند؛ بی‌سرپرست می‌شوند و برای بدست آوردن خرجی و مایحتاج روزانه خود با مشکل مواجه می‌شوند. از طرفی سایه پدر (و در مواردی مادر) از سر فرزندان خانواده کنار می‌رود و آنان را در معرض آسیبهای جدی اجتماعی و اخلاقی قرار می‌دهد که این آسیبها با درجات مختلف می‌تواند جامعه را تحت تاثیر قرار دهد. همچنین است که متاسفانه نوع نگاه جامعه ما به زندانی یا خانواده آنها عمدتا نگاهی منفی‌گرایانه و طرد کننده است. گناه نوجوان دختر یا پسری که پدر خود را در گوشه زندان می‌بیند، چیست که جامعه ما راهی برای حضور او در عرصه‌های مختلف زندگی باز نمی‌گذارد؟!
باری، در اینجا نگاه ما به لحاظ زمانی و شرایط، معطوف به زمانی است که پدر یا مادر خانواده در زندان بسر می‌برد و این وظیفه اخلاقی و انسانی مردم، مسئولین دولتی و خصوصی و سازمانهای مردم نهاد است تا با حمایت از قشر محروم جامعه از جمله خانواده زندانیان، آنها و جامعه را از انواع آسیبهای اجتماعی مصون نگه دارند و زمینه‌ساز بازگشت زندانیان، همسر و فرزندان آنها به جامعه شوند.
یکی از سازمانهای مردم نهاد که با سابقه‌ای دیرینه در این خصوص در کشور ما فعالیت می‌کند، “انجمن حمایت زندانیان” است که اصلی‌ترین هدف آن حمایت مادی و معنوی از زندانیان بی‌بضاعت و خانواده آنها و کمک به زندانیان برای اشتغال و بازگشت آنها به جامعه است. شعبه‌های این انجمن تقریبا در اکثر مراکز شهرستانها فعال است. پای صحبتهای علی غلامی مدیرعامل “انجمن حمایت زندانیان” بم نشستیم تا بیشتر در مورد عملکرد، اهداف و برنامه‌های این انجمن در بم و شهرستانهای شرقی استان بدانیم.
** آقای غلامی لطفا تاریخچه‌ای از فعالیت انجمن حمایت از زندانیان و اهداف آن بیان کنید.
انجمن حمایت زندانیان که در واقع هم از زندانیان و هم از خانواده زندانیان بی‌بضاعت حمایت معنوی و مادی می‌کند، در سال ۱۳۲۰ شمسی تحت ریاست عالی وزیر دادگستری وقت تاسیس شد. این انجمن بعد از انقلاب به دلیل کارکرد و هدف مثبتی که داشت با اعمال یک سری تغییرات به کار خود ادامه داد. انجمن بم هم از همان سالهای اولیه تاسیس در قبل از انقلاب تحت نظارت و زیرمجموعه انجمن مرکز تاسیس شده است.
این انجمن از همان بدو تاسیس علیرغم اینکه یک سازمان غیردولتی است، اما طبق اساسنامه آن و به جهت سهولت در انجام امور مربوط به زندانیان و خانواده‌های آنها، مسئولین عالی قضایی هم در آن حضور جدی دارند. مثلا هیات مدیره انجمن بم متشکل از دادستان محترم شهرستان (رئیس هئیت مدیره)، بنده (مدیر عامل) و رئیس زندان می‌باشد. و من خیلی خوشحالم که از سال گذشته این افتخار نصیب بنده شده تا در کنار همکاران خوبم بتوانم به خانواده محترم زندانیان شرق استان خدمت کنم.
**آمار افراد یا خانوار تحت پوشش انجمن چه میزان است؟ از شرایط افراد زندانی تحت پوشش انجمن برای خوانندگان ما بگویید.
تعداد افرادی که در زندان بم زندانی هستند حدود ۱۷۰۰ نفر می‌باشند که عمدتا افرادی از چهار شهرستان شرق استان را شامل می‌شود. از این تعداد حدودا ۴۰۰ نفر به صورت “رای باز” (زندان با کار) هستند. تقریبا ۱۰۰ زندانی زن داریم. انجمن حمایت زندانیان بم ۱۵۰ زندانی تحت پوشش به طور ثابت و حدود ۵۰ عضو متغیر دارد. اگر به طور میانگین هر خانواده زندانی را ۵ نفره فرض کنیم، تقریبا بیش از ۱۰۰۰ نفر تحت حمایت مادی و معنوی انجمن قرار دارند. این خانواده‌ها از اقشار ضعیف و آسیب‌پذیر جامعه هستند که سرپرست یا مادر آنها عمدتا به دلیل حمل یا خورده فروشی مواد مخدر یا سرقت‌های کوچک روانه زندان شدند. این خانواده‌ها به دلیل فقر مالی و نبود سرپرست شرایط بسیار حساس و خطیری دارند. طبق برآوردها تنها ۱۰ درصد از زندانیان از تمکن مالی خوبی برخوردارند.
ما در تلاشیم تا با اجرای طرح هایی در آینده نزدیک و با همکاری شهرداری بتوانیم حداقل ۲۰۰ زندانی (خانوار) دیگر را نیز تحت پوشش انجمن نیز قرار بدهیم.
**چه طرح‌ها و برنامه‌هایی در حوزه خدمات رسانی به خانواده‌های زندانیان یا اشتغالزایی آنها انجام داده‌اید یا قصد انجام آن را دارید؟
تمام تلاش ما بر این است تا انواع خدمات و نیازهایی که زندانیان خصوصا زندانیان رای باز (زندان با کار) و خانواده‌های آنها دارند را به آنها ارائه دهیم یا در جهت اشتغالزایی زندانیان و فرزندان آنها تلاش کنیم. دادستان محترم شهرستان جناب آقای ضیاءالدینی خدا را شکر حمایت بسیار خوبی از انجمن و اعضای آن دارند و نهایت سعی‌شان بر این است تا در چهارچوب قانون و در تعامل با سایر ارگانهای خصوصی و دولتی برای خدمات رسانی و اشتغالزایی اعضای انجمن قدم بردارند. من از ایشان کمال تقدیر و تشکر را دارم.
از طرف دیگر با نگاه مثبت آقای پشتیبان شهردار محترم و اعضای شورای شهر، ۳ طرح تنظیف معابر، امور فضای سبز و تفکیک زباله از مبدا طی قراردادهایی به انجمن واگذار شده است تا انجمن بتواند هم برای اعضای زندان با کار خود اشتغالزایی داشته باشد و هم از محل درآمد این طرح ها بتواند ماهیانه حدود ۴۵۰ هزار تومان به عنوان حقوق این افراد به آنها و خانواده‌هایشان بپردازد.
من واقعا تشکر و تقدیر دارم از شهردار محترم که چنین شرایطی را با هدف و نگاه بلند خود در راستای کاهش آسیبهای اجتماعی و رسیدگی به قشر محروم به وجود آورده‌اند.
بخشی از بانوان زندان با کار عضو انجمن هم با همکاری برخی از افراد فعال در حوزه کشاورزی و صنایع بسته‌بندی خرما در حال فعالیت و کسب درآمد در کارگاه‌های بسته‌بندی هستند. با احداث پارکینگ روبه‌روی ساختمان دادگستری، کارگاه بلوک‌زنی و… سعی در اشتغال و کسب درآمد برای انجمن داریم که امیدواریم مردم از آنها استقبال کنند.
**منابع مالی انجمن برای حمایت از خانواده زندانیان از کجا تامین می‌شود؟ آیا مردم و خیرین هم به انجمن کمکی می‌کنند؟ یا صاحبان صنایع و بنگاه‌های کوچک و بزرگ اقتصادی و بازرگانی؟
ببینید در کمتر جایی از دنیا زندانیان رای باز علیرغم اینکه موظفند در امور خدماتی برای دولت رایگان کار کنند، حقوق و دستمزدی هم می‌گیرند. ما خدا را شکر توانسته‌ایم در بم با همکاری شهرداری این الگو را پیاده‌سازی کنیم. همین امر موجب شده است انجمن بم در میان دیگر شهرستانها به نوعی برای همین ۱۵۰ خانوار تحت پوشش، خودکفا شود اما متاسفانه آمار زندانیان بالاست حدود۱۳۰۰ زندانی و خانوار آنها نیازمند حمایت هستند. اگر این تعداد که حدود ۷۰۰۰ نفر را شامل می شود؛ از حمایت مادی و معنوی کافی برخوردار نشود آسیبهای جدی آنها و جامعه را تهدید می‌کند و احتمال بازگشت به جرم آنها یا ورود به جرم افراد خانواده بالا می‌رود. از این زاویه ما همچنان با کمبود شدید منابع مالی مواجهیم. من در همین جا صمیمانه از افراد خیّر، کشاورزان و باغداران بمی، تجار و کسبه، صاحبان صنایع بزرگ و کوچک و مردم نجیب بم درخواست می‌کنم به کمک ما بشتابند تا بتوانیم هر چه بیشتر این افراد بی‌پناه را حمایت کنیم. اگر کسی نیاز به نیروی کار دارد، انجمن متعهدترین و بهترین اعضای خود را با ضمانت خود در اختیار آنها قرار می‌دهد. اگر کسی قصد کمک مادی، مالی و یا حتی معنوی برای خانواده‌های زندانیان دارد، ما آماده دریافت هر نوع کمکی هستیم. فعالیتهای انجمن خصوصا امور مالی آن شفاف و به طور جدی تحت نظارت دادستان محترم قرار دارد و ایشان خود رئیس هئیت مدیره انجمن بم هستند.
متاسفانه در گذشته اطلاع رسانی کافی از انجمن و فعالیتها و نیازهای آن در سطح شهرستان انجام نشده است اما امیدواریم با همکاری شما اهالی رسانه، مردم خوب ما به حساسیت و مهم بودن موضوع حمایت از زندانیان و خانواده آنها پی ببرند و به هر شکلی که در توانشان هست به کمک آنها بشتابند. در میان این خانواده‌ها هستند کسانی که صاحب خانه، آنها را به خاطر ۶۰ هزار تومان از محل زندگیشان بیرون کرده است. هستند کسانی که برای تامین هزینه درمان فرزند خود مجبور به تن دادن به خلاف و حمل مواد مخدر شده و از چاله به چه افتاده است. هستند خانواده‌هایی که اگر به طور ریشه‌ای به زندگی آنها بنگریم، به دلیل مشکلات اقتصادی و بیکاری ۶ نفر از اعضای خانواده زندانی شده‌اند. موارد زیادی از این دست داریم.
**لطفا در مورد طرح تفکیک زباله از مبدا که قرار است بزودی در محله‌هایی از بم اجرا شود توضیحاتی ارائه دهید.
این طرح که به پیشنهاد انجمن و نظارت همکار ما آقای احسانی و با استقبال و همکاری و مساعدت شهردار محترم در آستانه آغاز است؛ یکی از طرح‌های نوین در حوزه جمع‌آوری پسماند (زباله) از سطح شهر است. طرح از یکی دو محله شهر بم با آموزش چهره به چهره بانوان درب منزل آنها آغاز می‌شود و پس از اهدای یک سری بسته‌های تشویقی و حمایتی از بانوان گرامی و اهالی محله می‌خواهیم که زباله خانه خود را در خانه به صورت تفکیک شده (کارتن، پلاستیک، شیشه، زباله تر) جمع آوری کنند تا واحدهای موتوری که آرم و نشان مشخص دارند به طور پیوسته و جهت بازیافت و انتقال آنها به کارخانه‌های بازیافت در استانهای دیگر از درب منازل تحویل بگیرند.
امیدواریم که با همکاری خوب شهروندان محترم این طرح به خوبی اجرایی شود که هم اشتغالزایی خوبی برای زندانیان و خانواده‌های آنها داشته باشیم و هم با درآمد حاصل از فروش ضایعات بتوانیم خانوار بیشتری را تحت پوشش انجمن قرار بدهیم. ما پیش بینی کردیم در فاز اول اجرایی این طرح بتوانیم تا ۴ ماه آینده حداقل ۲۰۰ خانواده دیگر را تحت پوشش قرار دهیم.
ضمن تشکر از حضور شما در این مصاحبه، سخن پایانی اگر دارید بفرمایید.
جا دارد من و همکارانم از شما و همکارانتان تشکر کنیم و ضمن سپاس مجدد از دادستان، فرماندار و شهردار محترم از دیگر مسئولین شهرستان، شهروندان، خیّرین گرانقدر، فعالان بخش خصوصی و… صمیمانه خواهش می‌کنم تا حساسیت قضیه و ضرورت حمایت مادی و معنوی از خانواده‌های زندانیان بی‌بضاعت را درک کنند و قدمی هر چند کوچک در جهت دور کردن خانواده‌ها از آسیبهای متعدد بردارند. قطعا این حمایتها هم در آینده به سود خود ما و فرزندان ما خواهد بود و هم ما نیز به وظیفه انسانی اخلاقی و شرعی خود عمل کرده‌ایم.
محمدجواد رحیم نژاد/مونا موسی نژاد (هفته نامه طلوع بم – شماره ۱۸۸ – ۱۵ مرداد ۹۷)
