به بهانه درگذشت دکتر محمود لشکری زاده استاد تمام ریاضی دانشگاه اصفهان و خالق تئوری بمی مصاحبه هفته نامه طلوع بم که در ۴ دی ۱۳۸۷ منتشر شده را برای شما بازنشر می کنیم. این مصاحبه توسط محمد جواد رحیم نژاد دانشجو و خبرنگار آن روز طلوع در دفتر ایشان در دانشگاه اصفهان و در آستانه پنجمین سالگرد زلزله بم انجام شده است. دکتر لشکری زاده اواخر مهر سال ۱۴۰۰ براثر عوارض ناشی از سکته مغزی در بیمارستان مهرگان کرمان درگذشت.
جناب آقای دکتر لشکری زاده اگر امکان دارد خودتان را بیشتر برای همشهریان معرفی کنید.
محمود لشکری زاده بمی هستم که در سال ۱۳۲۷ در محله ی باغدشت بم بدنیا آمدم. دوران ابتدایی را در دبستان سعدی و متوسطه را در دبیرستان امیری یا همان افخم گذراندم. اما در کلاس دوازده دبیرستان به تهران و به دبیرستان خوارزمی رفتم و دیپلم ریاضی را در سال ۱۳۴۷ اخذ نمودم.
دلیل اینکه از بم به تهران رفتید چه بود؟
آن زمان در بم فقط سه معلم ریاضی بود به نام های آقای پرورش، پیراسته و فرسوده که درس ریاضی کلیه رشته های دبیرستان ها را بر عهده داشتند و وقت کمتری برای رشته های ریاضی داشتند و از سطح کیفی ریاضیات کاسته می شد و از یک کلاس ۲۰ نفری ریاضی فقط سه – چهار نفر قبول می شدند و به همین جهت احساس کردم که سطح ریاضی بم ضعیفه و به همراه چند تن از دوستان از جمله پسر حاج آقا سجادی و حاج آقا منشی و دکتر عباس افلاطونیان تصمیم رفتن به تهران گرفتیم. آنها به دبیرستان خوارزمی شماره یک و من در خوارزمی شماره دو بودم که فاصله زیادی با هم داشتیم و من تنها در خانه ای زندگی می کردم. صاحبخانه خیلی اذیت می کرد و شب ساعت ۱۰ بایستی لامپ خاموش می شد و دیگر نمی شد درس خواند و خیلی با مشکلات زیادی روبرو بودم و با سن کمی که داشتم و اولین بار بود که از خانواده و شهرم دور می شدم و می بایست خودم را اداره کنم. اما برای من که از بچگی به ریاضی علاقه مند بودم تجربه خوبی شد تا ببینم بچه های تهران چه جور درس می خوانند و با مسائل سنگین تری روبرو شدم و پایه ام قوی شد و از وجود استادان بزرگی از جمله آقای پرویز شهریاری که مردی بسیار شریف بود و که مثلثات درس می دادند و آقای عابدی که جبر درس می داد و به من لطف زیادی داشت و اتفاقا هر دو از هم ولایتی هایم بودند بهره بردم.
چه سالی برای تحصیل در رشته ریاضی وارد دانشگاه شدید؟
بعد از دیپلم در سال ۱۳۴۷ تا آنجایی که من یادم است به عنوان اولین بمی بودم که در رشته ریاضی وارد دانشگاه اصفهان شدم و در سال ۱۳۵۰ با رتبه شاگرد اولی وارد مقطع کارشناسی ارشد ریاضی دانشگاه شیراز شدم و در سال ۵۳ هم با رتبه شاگرد اولی فارغ التحصیل شدم بعد به اصفهان آمدم و به استخدام دانشگاه اصفهان درآمدم. بعد از چهار سال تدریس در سال ۱۳۵۷ با بورس وزارت علوم به نیوکاسل انگلستان جهت ادامه تحصیل رفتم. چون رشته ی من جبر بود و من می خواستم در رشته ی آنالیز ادامه دهم مجبور شدم یک دوره کارشناسی ارشد آنالیز در حدود یکسال بخوانم. به محض تمام کردن، وارد دوره ی دکتری آنالیز هارمونیک دانشگاه شفیلد شدم که یکی از سنگین ترین گرایش های ریاضی است.
وقتی که دوره ی دکتری را شروع کردم در ایران انقلاب شده بود و از طرف وزارت بورسیه ها قطع شد و ما می بایست برگردیم اما من تصمیم گرفتم با پس اندازی که از دوره ی تدریس در اصفهان داشتم همانجا بمانم. بعد از اخذ مدرک دکتری در سال ۶۱ با اینکه در آزمون استخدامی یکی از دانشگاههای کانادا پذیرفته شده بودم تصمیم به بازگشت به ایران و خدمت به کشور خودم گرفتم. به اصفهان آمدم و در سال ۶۳ به کمک همکاران دوره ی ارشد ریاضی دانشگاه را راه اندازی کردیم. بعد از چند سال از طرف وزارت مامور تنظیم آئین نامه دوره دکتری در ایران شدیم و در سال ۷۰ دوره دکتری دانشگاه اصفهان را دایر کردیم.
اگر ممکن است از کارهای تحقیقاتی تان برایمان بگویید.
حدود ۴۶ مقاله علمی دارم که ۴۰ تا از آنها ISI هستند و در مجله های علمی کشورهای آمریکا، چین، انگلستان، ژاپن، کاندا و آلمان چاپ شده اند. از من یک تئوری به نام «تئوری بمی» ارایه شده که در کنفرانس آنالیز هارمونیک در آلمان در سال ۱۹۸۹ ریاضیدانان تصمیم گرفتند این تئوری را در کتابی که توسط سه تن از دانشمندان جهانی به نام های لوسون، پیم و هافمن که در آمریکا منتشر شد ببرند و به جامعه ی ریاضی دنیا ارایه بدهند. این تئوری نمایشی بر نیم گروههای توپولوژیک است. بوخنر ریاضیدان معروف آلمانی در سال ۱۹۲۰ قضیه ای به نام خودش دارد که قسمتی از قضیه را خودش اثبات کرده بود و قسمت دیگر آن مساله ی طولانی که مربوط به فضاهای بدون توپولوژی است با ارایه س تئوری بمی توسط من حل شد. بخش دیگری از تحقیقاتم در کتاب انجمن ریاضی آمریکا چاپ شده است. وقتی که این تئوری از من ارائه شد دانشمندان به دلیل اینکه پسوند فامیل من «بمی» است نامش را «تئوری بمی» گذاشتند.
استاد، ریاضی چه نقشی در تفکر انسان دارد؟
ریاضی علمی است که همیشه ۱۰۰۰ سال از زمان خودش جلوتر است و الان ما داریم قوانین ۳۰۰ یا ۴۰۰ سال پیش رو می خوانیم. علوم دیگر وقتی معنا پیدا می کنند که لباس ریاضی به تن آنها بپوشانیم. ریاضی انسان را منطقی بار می آورد و باعث می شود انسان هر چیزی را به راحتی قبول نکند و هیچگاه زیر بار زور نرود چه در زمینه های علمی، سیاسی و اجتماعی و با ریاضی می توانیم به زندگی مان نظم بدهیم.
شما چه روش تدریسی را به دبیران ریاضی پیشنهاد می کنید؟
دبیران و اساتید ما اول خودشان باید مسئله را خوب بفهمند تا بتوانند خوب منتقل کنند و دانش آموزان را هم باید به ریاضی تشویق کرد و کسی که علاقه مند شود بهتر درس را می فهمد. دانش آموزان شهر ما از با استعدادترین جوانان ایران هستند که اگر ما شرایطی را به وجود بیاوریم برای آنها و خود آنها کار تلاش کنند از نوابغ روزگارند. همانطور که می دانید این شهر چهره های زیاد علمی، فرهنگی و پزشکان و مهندسان معروفی دارد. مسوولین باید اساتید و دبیران ما را دلگرم کنند تا با روحیه ی بیشتری به شهرشان خدمت کنند و این معلمین بمی که در بم هستند از شرافتمندترین انسانهای روزگارند چون با این شرایط سخت در بم ماندند و فقط خداوند می تواند مزد آنها را بدهد. مسوولین و همشهریان بمی خود باید برای شهرشان آستین همت را بالا بزنند و برای رشد و گسترش فضاهای آموزشی و دانشگاهی تلاش کنند. غریبه دلش برای ما نسوخته است.
جنابعالی با دکتر دهمرده استاندار کرمان و استاد ریاضی آشنایی دارید؟
بله، ایشان یکی از بهترین شاگردان من در اصفهان بودند. مدیری پر تلاش و زحمتکش هستند و از همینجا سلام خودم را به وی می رسانم و به عنوان یک معلم قدیمی از ایشان خواستارم که به بم با دید دیگری نگاه کنند. چون آخرین بار عید سال گذشته که من به بم آمدم وضعیت بازسازی بد نبود ولی شایسته و لایق این مردم با ریشه و فرهنگ چندین هزار ساله نبود.
استاد از زلزله برایمان بگویید، آن زمان شما کجا بودید؟
من در یکی از دانشگاههای اصفهان دعوت به سخنرانی بودم و وقتی که به من خبر دادند مرا به اصفهان آوردند و من چون اتومبیل خودم مشکل داشت فورا بلیط تهیه کردم و با اتوبوسی که همه ی مسافران آن بمی بودند به بم آمدم. شب خیلی سختی برای همه ی مسافران گذشت و صدای گریه ی هر کسی یکبار بلند می شد و راننده هم تا بم به سرش می زد و ناله می کرد. من هم ۱۹ نفر از خانواده ام را از دست دادم از جمله خواهرم و فرزندانشان و هنوز هم طاقت دیدن بم و ارگ بم را ندارم. چون من در جامعه ریاضی بیشتر با نام «بمی» معروف بودم آن موقع از دیگر کشورها با من تماس می گرفتند و رابطه ی بم و من را می پرسیدند و من می گفتم که آنجا وطن من است ولی ای کاش دولت که قرار بود سهم نفت را بر سر سفره های مردم بیاورد به بم توجه بیشتری داشت تا این مردم شریف و صبور راحت تر زندگی کنند.
در آخر اگر صحبتی با همشهریان خود دارید بفرمایید:
از طریق نشریه شما به تمامی همشهریانم سلام می رسانم و امیدوارم که در سلامتی کامل بسر ببرند و از خداوند می خواهم که لطف و مرحمتش را از شهر بم و مردمش دریغ نکند. باتشکر از شما و همکارانتان
