طلوع بم – بهنام خداشناس| مجمع عمومی سازمان ملل متحد، ۳ دسامبر (۳ آذر) را از سال ۱۹۹۲ به عنوان روز جهانی معلولین نامگذاری کرده است. روز معلولان برطبق منشور سازمان ملل، یادآور نیازهای افرادی است که باید مانند دیگران با وجود محدودیت های حسی و حرکتی که دارند؛ از امکانات رفاهی و اجتماعی برخوردار شوند. از این رو معلولین باید همان حقوق اساسی که سایر هموطنانشان دارند را صرف نظر از معلولیت داشته باشند. در رأس چنین حقوقی، حق برخورداری از یک زندگی دلپذیر و حتی المقدور عادی قرار دارد. حق بهره‌مندی از خدمات آموزش و پرورش، بهداشت، مسکن، اشتغال، امکانات تفریحی، حقوق مدنی، سیاسی و حفظ حیثیت انسانی معلولین از جمله حقوق ذاتی آنهاست. روز جهانی معلولین با هدف درک و پذیرش افراد دارای معلولیت، افزایش اگاهی عمومی و تجلیل از دستاوردها و مشارکتهای معلولان گرامی داشته می‌شود.
در تاریخ تمدن بم، زلزله مهیب دی ماه ۱۳۸۲ مبدا تاریخی مهمی است که بسیاری از معادلات را دگرگون کرد. از جمعیت و ساختار اجتماعی و فرهنگی گرفته تا زیرساختهای شهری. در کنار فوتی های زیاد این حادثه، تعداد زیادی از مردم دچار معلولیت و ضایعه نخاعی شدند. مسئولین بهزیستی بارها اعلام کرده‌اند که شهر بم بالاترین آمار افراد ضایعه نخاعی کشور را نسبت به جمعیت دارد. پیش از زلزله فقط سه نفر در بم دچار ضایعه نخاعی بودند؛ یک نفر بر اثر تصادف و دو نفر مادرزادی. اما بعد از زلزله این آمار هم زیر و رو شد، مثل خیلی چیزهای دیگر. لابد فکر می‌کنید با این آمار بالای ضایعه نخاعی، حتماً شهر جدید بم، شهری مناسب برای معلولان است؛ شهری بدون مانع و با امکانات کافی و مناسب برای آنان.
بهتر است درباره مشکلات معلولان این شهر از زبان خودشان بشنوید. به همین منظور و همزمان با روز جهانی معلولین قرار گفت‌وگویی با مسئولان انجمن ضایعه نخاعی بم گذاشتم. در یک صبح پاییزی با آسمانی آبی اما نیمه ابری، با هماهنگی اعظم شیرازی یکی از همشهریان داوطلب و دلسوزی که سالهاست برای افراد دارای معلولیت فعالیت می‌کند، به جمع دوستانه مدیران و مسئولان انجمن وارد شدم. بعد از صرف صبحانه ساده اما دلچسب با آنها پای درد و دل کسانی نشستم که سالهاست از تکرار حرف هایشان و محقق نشدن مطالبات ابتدایی و به حق خود گله‌مند هستند. موضوع اصلی گفت‌وگو در رابطه با مناسب بودن شهر بم برای حضور عادلانه همه افراد از جمله افراد دارای معلولیت بود.
انجمن ضایعه نخاعی بم در سال ۸۴ یعنی دو سال بعد از زلزله تأسیس شد. این سازمان مردم نهاد سعی می کند نه تنها به افراد دچار ضایعه نخاعی بلکه به همه معلولین خدمات ارائه دهد. این انجمن حالا حدود ۴۰۰ عضو دارد که ۶۰ درصد از اعضای آن در زلزله دچار ضایعه نخاعی شده‌اند. باید اشاره کرد که همه مسئولین و مدیران این انجمن خود نیز دارای معلولیت هستند و به قول مدیرعامل انجمن همین موضوع باعث شده است که همراهی و درک متقابلی بین آنها و مددجویان صورت گیرد.
در ابتدای گفت‌وگو سیدرضا احمدی‌زاده عضو هیئت مدیره و مسئول مالی انجمن که حدود سه دهه است معلول شده، نکته بسیار مهم و عمیقی را اشاره می کند؛ اینکه ما افراد دارای معلولیت دیده نمی شویم و فرهنگ دیدن ما وجود ندارد. حرفش را زمانی درک کردم که دیدم تعداد صندلی‌های دور میز برای افراد کم است و قصد کردم صندلی اضافه کنم اما سریع متوجه شدم که این دوستان جای کسی را نمی گیرند و خود صندلی چرخدار دارند. دیده نشدن یعنی نادیده گرفته شدن آنها در خیلی از تصمیم گیریها و در حاشیه بودن آنها. وی اضافه می کند که حتی مغازه دار و اقوام و فامیل هم ما را نمی بینند و نمی دانند که حتی ده سانتیمتر پله اضافه داخل مغازه، سرویس بهداشتی، آشپزخانه و… ما را به زحمت زیادی انداخته و متاسفانه ما را وابسته به دیگران می کند و به مرور زمان حضور به حق و ابتدایی ما را از خیلی جهات سلب می‌کند که این موضوع تبعات و آسیبهای بعدی افسردگی، اعتیاد و… را در کنار معلولیت به همراه دارد.
مهناز دهقانی‌فر مدیرعامل انجمن که او نیز از معلولین ضایعه نخاعی زلزله است می گوید: حدود یک سال است که کمیته مناسب سازی را فعال تر کردیم و قرار است کل شهر را پایش کنیم. وی همچنین اشاره می کند که در حال حاضر حدود ۲۴ مکان از قبیل اداره، بانک، فروشگاه و… را بررسی کردند که تنها و فقط چهار مکان مناسب سازی اولیه شده‌اند. وی به عنوان یک زن، همسر و مادر می‌گوید که به خاطر مناسب نبودن ساختار فیزیکی خیلی از مکانها از جمله مراکز درمانی، فرصتهای بهداشتی و درمانی بسیاری از ما سلب می شود یا به تاخیر می‌افتد. وقتی که آزمایشگاه، مطب پزشک و ارتوپد و… در زیرزمین یا طبقه بالا قرار دارد یا حتی یک رمپ (سطح شیب‌دار برای ویلچر) ساده و استاندارد وجود ندارد؛ بماند که گاهی آن ساختمان مناسب سازی شده اما پیاده رو و شهر مانع بزرگ ما می شود.
روح‌ا… باقری از معلولان بمی و دیگر عضو هیات مدیره این انجمن است. او که به عنوان مشاور مناسب سازی با شهرداری بروات همکاری می کند می گوید: خوشبختانه شهردار بروات با درک خوب موضوع معلولان حرف ما را می شنود و طرح هایی جهت مناسب سازی بروات برای معلولین در حال اجرا است. وی اشاره می کند که خود ما نیز آمادگی همکاری برای اجرای طرح های مناسب‌سازی هستیم.
انجمن ضایعه نخاعی در کنار خدمات ارزنده خود، انگیزه و بستری برای زندگی سالم در قالب ورزش را نیز برای اعضا خود فراهم کرده است. موضوعی خیلی مهم که تنها از بعد ورزشی مهم نیست، بلکه برای جلوگیری از آسیبهای اجتماعی دیگر از قبیل اعتیاد، افسردگی و حتی تشدید مشکلات جسمانی آنها مثل زخم بستر کارکرد دارد. در این رابطه محمد معظمی رئیس هیئت ورزشهای جانبازان و معلولین بم اشاره می کند: با همه سختی‌ها، در حال حاضر دو تیم بسکتبال با ویلچر بانوان و آقایان داریم که هر دو نماینده استان کرمان هستند و در لیگ برتر و لیگ ملی فعالیت می کنند و عناوین مختلفی را در این چند سال کسب کرده‌اند. حتی چند نفری از آنها به اردوی تیم ملی دعوت شده اند. در کنار این تیم های ورزشی، در رشته انفرادی نیز افراد مختلفی قهرمانی جهانی و ملی دارند. با این حال وی می گوید که این افراد نه تنها به دلیل نامناسب بودن شهر (حتی در حد سرویس بهداشتی) مشکلاتی برای حضور عمومی خود دارند بلکه ورزش حرفه ای و افتخارآفرینی آنها نیز دیده نشده و برای فعالیت در عرصه حرفه‌ای ورزشی نیز دچار مشکلاتی از قبیل نداشتن اسپانسر، سالن ورزشی مجهز و خرید ویلچر حرفه‌ای ورزشی هستند.
مهدی عنایت رئیس هیات مدیره انجمن است و در ابتدای صحبت خود می گوید که طبق تعریف جدید به جای به کار بردن کلمه “معلول” که شامل تمام هویت انسانی یک فرد می شود می گویند “افراد دارای معلولیت” که این موضوع شامل افراد کهنسال و آسیب دیده در حوادث رانندگی و… هم می‌شود. بنابراین مردم و مسئولین باید بدانند مناسب سازی شهر و خانه هایمان برای همه نوع افراد دارای معلولیت چه دائم و چه موقت حائز اهمیت است. مگر نه این است که با شکستگی و بارداری و کهولت سن نیز از برخی الگوهای رفتاری عادی و همیشگی محروم می شویم پس چرا نباید مطب، اداره، مغازه، خانه و شهر برای همه ما مناسب باشد. حتی متاسفانه شاهدیم که جلسات کمیته مناسب سازی در طبقه بالای فرمانداری بدون هیچ بالابر و آسانسوری برگزار می‌شود که عملا حضور ما معلولین به عنوان یک طرف این کمیته منتفی است.
وی با تعبیری زیبا اشاره می کند که اگر شهر برای همه گروه ها و اقشار به خصوص افراد دارای معلولیت مناسب سازی شود و ما هم به راحتی امکان استفاده از خدمات گوناگون شهر را داشته باشیم، معلولیت ما معنا ندارد و باید گفت که ما معلول نیستیم بلکه شهر برای ارائه عادلانه خدمات به همه شهروندان معلول است.
با مرور خبرها و گزارشهای حوزه معلولانِ بعد از زلزله که حدود بیست سال از آن گذشته است؛ متوجه می شویم که خیلی از خواسته‌های این افراد تکراری است و در تمام این سالها آنها را فریاد زده‌اند. تاکنون فعالیتهای اجرایی درخور و قابل توجهی برای سالم‌سازی و مناسب‌سازی شهر جهت استفاده این افراد توسط دستگاههای مسئول صورت نگرفته است. متاسفانه فرصت اولیه بعد از زلزله که بستر خیلی خوبی برای مناسب سازی شهر بود از بین رفت اما نیاز افراد دارای معلولیت نه تنها کمتر نشده بلکه به مرور زمان و با افزایش سن بیشتر نیز می‌شود. در آینده نیز شهر میزبان افراد دیگری خواهد بود که به شکلی دچار معلولیت خواهند بود. در کنار ضوابط قانونی و از پیش تعیین شده‌ی مناسب سازی که سازمان نظام مهندسی مسئول نظارت بر اجرای آن است، پیشنهاد می‌گردد که در ادامه فعالیتهای کمیته مناسب سازیِ انجمن ضایعه نخاعی که به همت خود آنها در حال انجام است و اطلاعات خوبی از وضعیت شهر جمع‌آوری کرده‌اند، در طرح تفصیلی جدید و طرحهای موضوعی و موضعی دیگر نیز، این گروه افراد را در کنار همه شهروندان دیگر دیده و با همکاری فرمانداری، شورای شهر، شهرداری و… به صورت اولویت بندی، مناسب سازی شهر اجرایی شود.
چاپ شده در شماره ۳۰۰ هفته نامه طلوع بم
