محمدعلی علومی نویسنده، پژوهشگر و طنزپرداز معاصر ایرانی در سی و یکمین جلسه از سلسله نشست‌های ایران شهر با موضوعیت بازخوانی هویت ایرانی از میان قصه‌های ایرانی بیان کرد: فرهنگ به معنای برکشیده شدن از فره ایزدی بوده، در این راستا زمانی که در مورد فرهنگ مردم در زمان کهن بحث می‌کنیم بدان معناست که در مورد موضوعی صحبت می‌کنیم که برکشیده از فره ایزدی است.
علومی در ادامه با بیان اینکه قصه‌ها متعلق به فرهنگ مردم هستند گفت: در حقیقت این فرهنگ برگرفته از خود مردم حتی در روستاها و عشایر و باورها و ارزش‌های آنها بازمی‌گردد.
وی در این‌باره ادامه داد: باتوجه به قصه‌های اساطیری موجود نظام ارباب-رعیتی سابقه بسیار طولانی در فرهنگ ایرانیان داشته و تا سال ۱۳۵۷ ادامه پیدا می‌کند تا آنکه پس از انقلاب اسلامی به کلی حذف شده و مردم شاهد تغییراتی در نوع روابط اجتماعی خود می‌شوند.
وی با بیان اینکه نظام ارباب-رعیتی مذکور به شدت بر قصه‌های کهن تأثیرگذار بوده است گفت: تصور می‌شود که تمامی قصص ایرانی دارای درس‌های آموزنده‌ای برای مردم هستند این درحالی است که این داستان‌ها همگی ذیل یک حکمت کهن قرار گرفته‌اند، درحقیقت بحث‌های اخلاقی جاودانی درآن‌ها وجود دارد که به هیچ وجه قدیمی نمی‌شود.
علومی ادامه داد: درگذشته گفتگو‌های بسیاری در خصوص هویت ایرانی با ادراکات متفاوت صورت می‌گرفت که کاش تا به امروز ادامه پیدا می‌کرد چراکه در دوران فعلی نیز مباحث بسیاری وجود دارد که می‌تواند ما را به یگانگی ادراک برساند.
وی درباره ورود مدرنیته به کشورهای نیز بیانکرد: درحقیقت قرار بود تا مدرنیته از طریق دانش مردم را به سعادت برساند در حالی که خیلی زود به انحراف کشیده و از مسیر واقعی خارج شد.
به گفته علومی انسان در روابط اجتماعی پیش آمده به تدریج به عدد و رقم تبدیل و مدرنیته نیز ناقص شد.
علومی همچنین در تشریح کتاب قصه‌های اساطیری خود که برای تألیف وگردآوری آن ۸ سال زمان صرف کرده است گفت: فلات ایران در مرکز تقاطع تمدن‌های کهن قرار گرفته است، از یک طرف با هند و چین مرتبط بوده و از شمال با آسیای میانه و از جنوب با شمال آفریقا و از غرب با آسیای صغیر و یونان، در نتیجه از کهن‌ترین روزگار تا کنون ارتباط قابل توجهی با اقوام متمدن همسایه خود برقرار کرده است.
وی ادامه داد: قصه‌های ایرانی از این رهگذر چند منبع قدرتمند اسطوره‌ای برای خود پیدا کرده‌اند، درحقیقت قبل از ورود آریایی‌ها به ایران تمدن‌های باستانی ایران مانند شوش و عیلام و کاس‌ها از قدرت قابل توجهی برخوردار بوده و بعد از ورود و مهاجرت آریایی‌ها به ایران، آنها با اقوام این تمدن روبرو می‌شوند و از آنها خط یاد می‌گیرند که این بخشی از شاکله باستانی افسانه‌های ما را شکل می‌دهد.
به گفته این نویسنده ایرانی از سوی دیگر اقوام بومی ایران تحت تاثیر اسطوره‌ها و داستان‌های تمدن بابِل هم بوده‌اند، مردم منطقه بین‌النهرین زودتر از سایر بخش‌های زمین وارد بحث زندگی شهری و انقلاب کشاورزی شدند، علوم طبیعی و ریاضی میان آنها شکل گرفت و در پی آن اسطوره‌ها را برای توضیح و تبیین جهان به کار گرفتند، جالب اینکه هرچه تمدن‌هایشان قوی‌تر و مستحکمتر می‌بود، خدای خدایان آنها و اسطوره‌هایشان نیز قوی‌تر تصور می‌شد، این باورها هم بخش دیگری از شاکله‌های تاثیرگذار و سازنده اسطوره‌های ایرانی را شکل داد.
علومی در ادامه سخنان خود با بیان اینکه قصه‌های ایرانی از اساطیر مشترک ایران و هند نیز برای ساختار گرفتن بهره بسیاری برده‌اند و پس از آن اسطوره‌های مصری هم منبع مهمی برای شکل دهی به اسطوره‌های ایرانی بوده‌اند گفت: آنها اسطوره‌ای به نام دیانا و دموزی داشتند که جیمز فریزر در کتاب شاخه زرین که اثر دوران سازی هم بود، از او به نام اسطوره اسطوره‌ها یاد می‌کند، این اسطوره متعلق به دوره‌ای است که بشر از کوچ نشینی به یکجا نشینی و کشاورزی و دامداری مشخصی روی آورده است، همین اسطوره در یونان می‌شود آدونیس و آفرودیت و در تمدن کلدانی و ایرانی نیز حلول پیدا می‌کند.
وی همچنین تأکید کرد: خیلی از اسطوره‌های ایرانی در واقع توضیح دهنده و تشریح کننده این اسطوره هستند، مثلا داستان‌های هزار و یکشب که به هزار و یک افسان نیز مشهور است یکی از آنهاست، علی اصغر حکمت با استناد به الفهرست ابن ندیم و تحقیقات مسعودی بر این باور بود که این هزار افسان در دوره هخامنشی اثر قابل اعتنایی بوده است و علاقه بسیاری به آن وجود داشته است که بخش عمده‌ای از آن به خاطر حلول داستانی اسطوره‌های بین‌النهرین در آن است.
علومی ادامه داد: من در کتاب توضیح دادم که تمدن قدرتمند مصر بر یونان باستان تاثیر گذار بوده است و در چند مقاله نوشته‌ام که همیشه میان اقوام اثرگذاری و اثرپذیری بوده است. تنها حدود ۱۵۰ سال است که اساطیر بابل در حال مطالعه شدن هستند و به تازگی نیز کشفیات باستان‌شناسی در اطراف بم و شهداد این بحث را پیش آورده که تمدن‌های موجود در این منطقه قدیمی‌تر از تمدن بین‌النهرین است، لوح‌هایی کشف شده است که الفبایی ابتدایی‌تر از تمدن سومر و بابل را نشان داده که شاید منشا آن اساطیر را به اینجا نیز بازگرداند، شاید در آینده نظرات باز هم تغییر کند، با این همه امروز به قطع می‌شود گفت که اسطوره‌های یونانی و…نیز از اسطوره بزرگ بین‌النهرین تاثیرگرفته‌اند. با این همه یک چیز کاملا مشخص است و آن اینکه داستان‌های اساطیری در ساخت و پرداخت به شکل حیرت‌آوری از باورهای مینوی دوران خود تاثیرگرفته‌اند./
نشست سی و یکم به روایت تصویر؛
محمد علی علومی- نویسنده، پژوهشگر و طنزپرداز
نمایی از سی و یکمین نشست از سلسله نشست های اندیشه و تمدن ایران شهری
دکتر محمد سعید ایزدی – معاون شهرسازی و معماری وزارت راه و شهرسازی
دکتر کامبیز مشتاق گوهری- سخنران بیست و دومین نشست از سلسله نشست های اندیشه و تمدن ایران شهری
نمایی از سی و یکمین نشست از سلسله نشست های اندیشه و تمدن ایران شهری
دکتر معززی- دبیر سلسله نشست های اندیشه و تمدن ایران شهری
محمد علی علومی- سخنران سی و یکمین نشست از سلسله نشست های اندیشه و تمدن ایران شهری
